Powietrze jest dla człowieka tym, czym woda dla ryby. To dzięki niemu możemy żyć, oddychać i normalnie funkcjonować. Komfort życia i – co najważniejsze – nasze zdrowie, w dużej mierze zależą właśnie od niego, a w zasadzie od jego jakości.
W Polsce od wielu lat na obszarze niektórych stref utrzymuje się niezadawalający stan jakości powietrza. Dotyczy to zwłaszcza przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 i PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu. W związku z występowaniem w Polsce bardzo wysokich stężeń zanieczyszczeń oraz utrzymującym się w wielu miastach smogiem niezbędne jest stałe monitorowanie stanu powietrza i reagowanie na jego zmiany.
Stan powietrza na terenie naszego województwa utrzymuje się na średnim poziomie zarówno dla okresu grzewczego jak i letniego. Udział poszczególnych sektorów i skala zanieczyszczenia powietrza na poszczególnych obszarach jest różna ze względu na lokalne uwarunkowania związane z gęstością zabudowy, ukształtowaniem terenu i warunkami klimatycznymi.
Charakterystyka województwa:
Województwo lubelskie położone jest we wschodniej Polsce, obejmuje obszar położony w międzyrzeczu Wisły i Bugu poza niewielkim skrawkiem położonym na zachód od Wisły. Wschodnia granica Lubelszczyzny stanowi granicę Polski z Ukrainą i Białorusią oraz jednocześnie wschodnią granicę Unii Europejskiej. Zajmuje obszar 25 123 km2, co stanowi 8% powierzchni kraju i czyni je trzecim pod względem wielkości województwem w kraju. Województwo zamieszkuje 2 108 270 mieszkańców. Stanowi to 5,5% ludności kraju i klasyfikuje je na 9 miejscu w Polsce (stan na 31.12.2019). Zagęszczenie ludności wynosi 84 os/km2 (12 miejsce w Polsce).
Klimat regionu znajduje się w strefie oddziaływania strefy umiarkowanej przejściowej
o silnym wpływie klimatu kontynentalnego. Warunki klimatyczne charakteryzują się wysoką średnią roczną wartością wilgotności względnej powietrza, stosunkowo dużymi zmianami temperatury powietrza i jednymi z największych w makroregionie prędkościami wiatru. Dominacja klimatu kontynentalnego powoduje, że lato i zima rozpoczynają się szybciej i trwają dłużej a pozostałe pory roku są krótsze w stosunku do reszty kraju.
W środkowej i południowej części województwa dominuje uprawa pszenicy, buraka
cukrowego, chmielu i tytoniu, natomiast w północnej żyta oraz ziemniaka. Ważną gałęzią produkcji rolnej jest sadownictwo oraz produkcja owoców miękkich. Województwo lubelskie jest największym w Polsce producentem malin, porzeczek, agrestu oraz truskawek. Dobrze rozwinięta jest hodowla trzody chlewnej i bydła, drobiu, owiec oraz koni.
Ze względu na rolniczy charakter regionu na Lubelszczyźnie rozwija się głównie przemysł spożywczy: owocowo-warzywny, cukrowniczy, młynarski, mleczarski, mięsny, piwowarski, spirytusowy i tytoniowy. Istotny jest również przemysł wydobywczy – ważne miejsce na przemysłowej mapie regionu zajmuje Kopalnia Węgla Kamiennego „Bogdanka”, eksploatująca bogate złoża Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Duże znaczenie mają również cementownie i inne podobne zakłady, co wynika z dostępności surowców, takich jak wapień,
margiel, kreda, glina, piasek budowlany i szklarski.
Zanieczyszczenia powietrza na terenie woj.
Za zanieczyszczenie powietrza na terenie województwa lubelskiego, jak i na terenie całej Polski odpowiedzialny jest sektor bytowo – komunalny. Głównym lokalnym źródłem zanieczyszczeń jest emisja z domów ogrzewanych indywidualnie (emisja powierzchniowa, „niska emisja”) oraz na obszarach bezpośrednio sąsiadujących z drogami o znacznym natężeniu ruchu, komunikacja samochodowa (emisja liniowa). W aglomeracji i dużych miastach znaczący udział w całkowitej emisji ma emisja związana z ruchem pojazdów. Zanieczyszczenia komunikacyjne w postaci pyłów powstają głównie w wyniku ścierania się opon pojazdów, hamulców, nawierzchni dróg oraz unosu zanieczyszczeń z powierzchni dróg. Tlenki azotu są natomiast emitowane w wyniku spalania paliwa.
Przemysł zlokalizowany na obszarze województwa lubelskiego, głównie energetyka zawodowa, ze względu na dużą wysokość emitorów, w znacznym stopniu eksportuje zanieczyszczenia poza granice województwa. Zakłady przemysłowe o istotnej emisji niezorganizowanej lub emitowanej poprzez niskie kominy mogą również bezpośrednio wpływać na jakość powietrza w ich sąsiedztwie.
Na terenie województwa zakładami, które wprowadzają do powietrza największą ilość zanieczyszczeń to: Zakłady Azotowe „Puławy” S.A. w Puławach, Cementownia „Cemex” Sp. z o.o. w Chełmie, Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Chełmie, Elektrociepłownia „Megatem EC-Lublin” w Lublinie oraz PGE Energia Ciepła S.A. Oddział Elektrociepłownia w Lublinie Wrotków. Emisja punktowa ma jednak niewielki udział w ogólnej emisji gazów i pyłów do atmosfery, gdyż przemysł Lubelszczyzny nie jest silnie rozwinięty. Głównym i dominującym źródłem zanieczyszczeń powietrza w regionie jest emisja powierzchniowa.
Znaczący udział w stężeniach substancji na obszarze województwa ma również napływ zanieczyszczeń z pozostałego obszaru Polski oraz z Europy.
Niska emisja
Najbardziej dotkliwe dla nas zanieczyszczenie powietrza w okresie zimowym pochodzi z tzw. „niskiej emisji”, czyli emisji szkodliwych pyłów i gazów na małej wysokości (do 40 metrów) powstającej w wyniku nieefektywnego spalania paliw w domowych piecach. Do paliw tych należy zazwyczaj węgiel niskiej jakości, drewno lub nielegalnie spalane odpady. Przyczyną niskiej emisji są również zanieczyszczenia pochodzące z transportu, głównie z samochodów i innych pojazdów spalinowych. Niska emisja jest głównym źródłem smogu.
Na Lubelszczyźnie jak i w całej Polsce najczęściej wykorzystywanym paliwem do ogrzewania domów jest węgiel oraz jego pochodne. Do tej pory na obszarach 14 województw wprowadzone zostały tzw. „uchwały antysmogowe”, w których powstały zapisy dot. m.in. zakazu stosowania odpadów powęglowych takich jak: miały, muły czy floty węglowe, które zawierają duże ilości popiołów i siarki, a jednocześnie mają niską wartość energetyczną (tzn. są mało skuteczne, dają mało ciepła). Spalanie węgla niskiej jakości sprawia, że sezon grzewczy trwający od października do marca jest szczególnie trudnym okresem dla mieszkańców wielu polskich miast.
Jedną z grup czynników warunkujących stężenie zanieczyszczeń w powietrzu, obok
warunków topograficznych wpływających na możliwości przewietrzania, są warunki meteorologiczne panujące w danym okresie na określonym obszarze. Wpływają one na procesy fizyko-chemiczne zachodzące w atmosferze, a także oddziałują na wielkość emisji poszczególnych zanieczyszczeń.
- Istotne znaczenie dla możliwości rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu ma pionowy rozkład temperatury. Występowanie zjawiska inwersji termicznej, przy której temperatura powietrza rośnie wraz z wysokością, wpływa na utrudnienie pionowego transportu zanieczyszczeń i ich kumulację w dolnej, przypowierzchniowej warstwie atmosfery. Zjawisko to często towarzyszy występowaniu epizodów wysokich i bardzo wysokich stężeń zanieczyszczeń pyłowych.
- innym czynnikiem meteorologicznym, który ma wpływ na jakość powietrza jest prędkość wiatru, decydująca o prędkości przemieszczania się zanieczyszczeń. Niska prędkość wiatru sprzyja zwiększeniu poziomu stężenia zanieczyszczeń. Z kolei silne i gwałtowne podmuchy wiatru mogą również prowadzić do okresowego wzrostu stężenia pyłu w powietrzu poprzez jego unos z powierzchni, zwłaszcza w okresach charakteryzujących się długotrwałym brakiem opadów.
- Temperatura powietrza w pewnym zakresie warunkuje aktywność źródeł grzewczych
w okresie jesienno-zimowym, przez co wpływa też na ilość zanieczyszczeń emitowanych z sektora komunalno-bytowego. W okresie wiosenno-letnim wysoka temperatura oraz duży poziom promieniowania słonecznego wpływa na wzrost intensywności reakcji fotochemicznych i przemian prowadzących do formowania się zanieczyszczeń wtórnych, w tym ozonu. - Jednym z czynników, który również warunkuje jakość powietrza jest również opad
atmosferyczny, który poprzez wymywanie zanieczyszczeń wpływa na zmniejszenie się poziomu ich stężenia w atmosferze.
Roczna ocena jakości powietrza
W związku z występowaniem w Polsce wysokich stężeń zanieczyszczeń oraz utrzymującym się w wielu miastach smogiem niezbędne jest stałe monitorowanie stanu powietrza i reagowanie na jego zmiany.
Corocznie przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, dokonywana jest „Roczna ocena jakości powietrza” w odniesieniu do wszystkich substancji (obowiązek taki wynika z rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 11 grudnia 2020 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu).
Są to równocześnie substancje, dla których w prawie krajowym (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu) i w dyrektywach UE (2008/50/WE i 2004/107/WE) określono normatywne stężenia w postaci poziomów dopuszczalnych/docelowych/celu długoterminowego w powietrzu, ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin.
Lista zanieczyszczeń, jakie uwzględnia się w ocenie dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia ludzi, obejmuje 12 substancji:
– dwutlenek siarki SO2,
– dwutlenek azotu NO2,
– tlenek węgla CO,
– benzen C6H6,
– ozon O6,
– pył PM10,
– pył PM2,5,
– ołów Pb w PM10,
– arsen As w PM10,
– kadm Cd w PM10,
– nikiel Ni w PM10,
– benzo(a)piren B(a)P w PM10.
W ocenach dokonywanych pod kątem spełnienia kryteriów odniesionych do ochrony
roślin uwzględnia się 3 substancje:
– dwutlenek siarki SO2,
– tlenki azotu NOx,
– ozon O3.− tlenki azotu NOx,
− ozon O3.
Oceny jakości powietrza wykonywane są w odniesieniu do obszaru strefy. Zgodnie
z art. 87 ustawy – Prawo ochrony środowiska obecnie dla wszystkich zanieczyszczeń
uwzględnianych w ocenach jakości powietrza strefę stanowią:
- aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy,
- miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy,
- pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców.
Nazwy i kody stref określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2012 r. poz. 914). Zgodnie z ww. rozporządzeniem w województwie lubelskim wyróżnia się 2 strefy:
Aglomerację Lubelską (miasto Lublin) i strefę lubelską (pozostały obszar województwa). Ocenie jakości powietrza ze względu na ochronę zdrowia ludzi podlegają 2 strefy: Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska, ocenie jakości powietrza ze względu na ochronę roślin – strefa lubelska.
Ocena czystości powietrza Lubelszczyzny za 2020 r.
Zgodnie z przeprowadzoną klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia do klasy C
zaliczono Aglomerację Lubelską i strefę lubelską, ze względu na przekroczenia średnich rocznych benzo(a)pirenu oznaczanego w pyle PM10.
Ze względu na pozostałe zanieczyszczenia (dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek
węgla, benzen, pył PM10, metale oznaczane w pyle PM10: ołów, arsen, kadm oraz nikiel)
według kryterium ochrony zdrowia obie strefy województwa lubelskiego zostały zaliczone do klasy A o poziomach stężeń nie przekraczających poziomów dopuszczalnych/docelowych.
Zaliczenie strefy do określonej klasy wiąże się z podjęciem działań na rzecz poprawy
jakości powietrza, tam gdzie nie zostały dotrzymane wartości kryterialne oraz utrzymanie tej
jakości, jeżeli spełnia ona obowiązujące standardy. Zakwalifikowanie strefy do klasy C wiąże się z opracowaniem dla niej programów ochrony powietrza (POP).
Podsumowanie:
Analiza danych z monitoringu jakości powietrza wykazuje na utrzymujące się w dalszym ciągu na terenie województwa lubelskiego przekroczenia średnich rocznych benzo(a)pirenu. W porównaniu do roku 2019 stężenia średnie roczne benzo(a)pirenu utrzymują się na podobnym poziomie i na wszystkich stanowiskach przekraczają poziom docelowy.
Stężenia średnioroczne pyłu PM10 i PM2,5 nieznacznie obniżyły się w stosunku do roku
2019, a w przypadku pyłu PM10 zmniejszyła się także liczba dni z przekroczeniami
wartości średnich dobowych. Od 2019 r. na terenie całego województwa nie odnotowano
przekroczeń poziomów dopuszczalnych dla pyłu zwieszonego PM10 i PM2,5.
Od wielu lat w obu strefach województwa nie odnotowuje się przekroczeń zanieczyszczenia
powietrza dla następujących substancji: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, benzen, tlenek
węgla oraz oznaczane w pyle PM10 metale: ołów, arsen, kadm i nikiel.
Największym problemem w skali województwa pozostaje zanieczyszczenie powietrza
benzo(a)pirenem, obserwowane szczególnie w sezonie grzewczym. Główną przyczyną występowania przekroczeń jest emisja z systemów indywidualnego ogrzewania budynków oraz niekorzystne warunki meteorologiczne głównie w sezonie zimowym.
Wyznaczone obszary przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu w stosunku do roku 2019 r. nie uległy znacznej zmianie, także liczba ludności narażonej na ponadnormatywne stężenie utrzymuje się na podobnym poziomie. Skutkuje to wdrażaniem dla obszarów przekroczeń działań naprawczych określonych przez Programy ochrony powietrza oraz monitorowaniem w kolejnych latach stopnia zanieczyszczenia powietrza na ww. obszarach.
+ ocena do pobrania