Powietrze to mieszanina gazów i aerozoli składająca się na atmosferę ziemską. W skład powietrza coraz częściej wchodzą też substancje niepożądane, takie jak pyły zawieszone i ich składowe.
Normy określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Zgodnie z nimi:
Poziom dopuszczalny jest to stężenie substancji, które ma być osiągnięte w określonym terminie i które po tym terminie nie powinno być przekraczane, poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza
- Stężenie PM10: dobowy poziom stężeń pyłu PM10 wynosi 50µg/m³ i nie może być przekroczony częściej niż 35 razy w roku. Stężenie średnioroczne nie może przekraczać 40 µg/m³.
- Stężenie PM2.5: dla pyłu PM2.5 rozporządzenie zawiera tylko normę roczną, która wynosi 25µg/m³. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przyjęła normę dobową, która wynosi 25µg/m³. Należy pamiętać, że każdy poziom stężenia pyłu PM2.5 niekorzystnie wpływa na nasze zdrowie.
Poziom docelowy jest stężeniem substancji, które ma być osiągnięte w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych, poziomy docelowe ustalono w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość.
- Stężenie benzo(a)pirenu w pyle PM10: dla pyłu benzo(a)pirenu rozporządzenie zawiera tylko normę średnioroczną, która wynosi 1 ng/m3
Pył zawieszony jest zanieczyszczeniem atmosfery składającym się z cząstek zawieszonych w powietrzu, będących mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych. Może zawierać substancje toksyczne takie jak: metale ciężkie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne oraz dioksyny i furany. Ze względu na rozmiar cząsteczek, który określa prędkość z jaką on opada (im większa cząsteczka pyłu tym szybsze opadanie). Drobne pyły mogą pozostawać w atmosferze kilka godzin (pył PM10), a nawet kilka dni (pył PM2,5).
Co to jest pył PM2.5?
PM2.5 to pył, którego cząsteczki są nie większe od 2,5μm. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opisała go jako najbardziej szkodliwy dla zdrowia człowieka w grupie zanieczyszczeń atmosferycznych. Jego cząsteczki są na tyle małe, że mogą przenikać przez pęcherzyki płucne do krwiobiegu. Udowodniono, że ciągłe oddychanie zanieczyszczonym pyłem PM2.5 powietrzem skraca średnią długość życia. Krótkotrwała ekspozycja zwiększa ryzyko chorób układu oddechowego i krwionośnego. Dodatkowo znane są dokuczliwe objawy występujące bezpośrednio w wyniku kontaktu ze skażonym powietrzem, jak: kaszel, nasilenie astmy, uczucie duszności. Oddychanie powietrzem skażonym pyłem PM2.5 zwiększa też ryzyko zawału i arytmii.
Co to jest pył PM10?
PM10 to pył, złożony z cząstek o średnicy mniejszej lub równej 10μm. Jego występowanie jest związane przede wszystkim z procesem spalania paliw stałych. Zawiera substancje toksyczne, szkodliwe dla ludzi takie jak: cząsteczki metali (arsen, nikiel, kadm, ołów), dioksyny, furany i benzo(a)piren i inne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Pyły zawieszone nie są zatem naturalną substancją występującą w powietrzu, a co za tym idzie mają silnie negatywny wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt.
Co to jest benzo(a)piren?
Benzo(a)piren należy do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Do naturalnych źródeł emisji benzo(a)pirenu można zaliczyć pożary lasów, traw, wybuchy wulkanów. W wyniku działalności człowieka benzo(a)piren uwalniany jest do środowiska w wyniku emisji ze spalania paliw kopalnych, działalności przemysłu, obecny jest również w spalinach samochodowych. Benzo(a)piren powstaje głównie podczas procesu spalania paliw stałych, resztek roślinnych itp. w warunkach miejscowego deficytu tlenu w palenisku. Zjawisko takie zachodzi w domowych piecach, domowych kotłach centralnego ogrzewania, kuchniach kaflowych i kominkach. Uwalniany jest również do atmosfery podczas wypalania traw, ściernisk, spalania resztek roślinnych na polach, działkach i ogrodach, czy też spalania odpadów w ogniskach i urządzeniach do tego nieprzystosowanych. Benzo(a)piren zawarty jest również w dymie papierosowym (dym z 1 papierosa zawiera 16 ng tej substancji). Może również powstawać w żywności na skutek długotrwałej obróbki termicznej (np. grillowanie, smażenie, wędzenie).
Benzo(a)piren może powodować wiele niekorzystnych zmian w organizmie człowieka. Ma on silne działanie kancerogenne, mutagenne i teratogenne (negatywnie wpływają na rozwój płodu). Dodatkowo posiada zdolność do bioakumulacji, w wyniku czego może być kumulowany w tkankach przez długi czas.
Poziom informowania i alarmowania dla pyłu PM10
Poziom informowania to stężenie substancji w powietrzu, powyżej którego istnieje zagrożenie zdrowia ludzkiego wynikające z krótkotrwałego narażania na działanie zanieczyszczeń wrażliwych grup ludności, w przypadku którego, niezbędna jest natychmiastowa właściwa informacja.
Poziom alarmowy jest to poziom substancji w powietrzu, którego nawet krótkotrwałe przekroczenie może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi.
W oparciu o obowiązujące prawo:
- 100 µg/m3 to poziom informowania społeczeństwa o zagrożeniu dla stężenia 24-godzinnego.
- 150 µg/m3 to poziom alarmowy dla stężenia 24-godzinnego.
Od czego zależy czystość powietrza:
Na jakość i czystość powietrza mają wpływ następujące czynniki:
- położenie geograficzne, np. obniżenie terenu (kotlina górska, dolina rzeki) utrudnia cyrkulację powietrza i powoduje gromadzenie się zanieczyszczeń,
- liczba źródeł emisji z gospodarstw domowych (piece, kominki), w których używa się paliwa niskiej jakości,
- bezwietrzna pogoda, szczególnie utrzymująca się przez wiele dni, a nawet tygodni,
- gęsta zabudowa utrudniająca cyrkulację powietrza i jego wymianę,
- zabudowa korytarzy przewietrzania i regeneracji powietrza,
- transport (szczególnie samochodowy) i ciągłe unoszenie, wzbijanie pyłów,
- przemysł oraz sąsiedztwo zakładów przemysłowych,
- zmniejszające się tereny zielone, a tym samym zatracanie się funkcji filtrowania zanieczyszczeń.