Jest zjawiskiem atmosferycznym charakterystycznym dla obszarów miejskich, powstaje w wyniku chemicznych przekształceń zanieczyszczeń powietrza i występuje w postaci gęstej „mgły”. Smog powstaje w warunkach bezwietrznych, wskutek przedostawania się do atmosfery szkodliwych związków chemicznych, takich jak tlenki siarki i tlenki azotu czy substancje stałe takie jak pyły zawieszone oraz kancerogenne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne.
Wyróżnia się dwa rodzaje smogu z uwagi na miejsce i warunki jego powstawania jest to smog londyński oraz smog typu Los Angeles. W skład smogu londyńskiego wchodzą szkodliwe substancje takie jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, sadza czy pyły. Smog typu Los Angeles powstaje w okresie letnim w strefach subtropikalnych, kiedy to dochodzi do reakcji w wyniku których z tlenków węgla, tlenków azotu i węglowodorów powstają azotany nadtlenku acetylu, aldehydy czy ozon.
W Polsce w okresie jesienno-zimowym występuje smog typu londyńskiego, składa się przede wszystkim z tlenków węgla, azotu i siarki i najbardziej szkodliwych pyłów PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu .
Uważa się, że największą przyczyną powstawiania smogu i źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce jest palenie w domowych piecach i lokalnych kotłowniach. Najczęściej jako opał stosowane są złej jakości paliwa węglowe o dużej zawartości popiołu i siarki, natomiast spalanie odbywa się w przestarzałych instalacjach o złym stanie technicznym. Kolejne przyczyny powstawania smogu to spaliny wielkich fabryk i spaliny samochodów.
Jak podaje Ministerstwo Klimatu i Środowiska za emisję szkodliwych substancji do atmosfery i zanieczyszczenia powietrza w Polsce w najwyższym stopniu odpowiada tzw. niska emisja z naszych domów, czyli emisja powstająca w wyniku ogrzewania.
Konieczność nadmiernego dogrzewania naszych domów wymusza bardzo słabe ocieplenie domu lub jego całkowity brak. Przez ściany, nieszczelną stolarkę okienną i drzwiową oraz dach ucieka całe wytworzone ciepło, co powoduje, że trzeba dogrzewać więcej i dłużej zwiększając emisję pyłów i szkodliwych substancji do atmosfery. Dobrze docieplony dom to gwarancja zużycia mniejszej ilości paliwa, a co za tym idzie, mniejsza emisja szkodliwych substancji i zmniejszenie możliwości powstania smogu w otoczeniu.
Rozważając problem zanieczyszczenia powietrza i smogu w skali całego kraju zauważyć należy, że ogromnym problemem społeczeństwa jest ubóstwo energetyczne – co ma wpływ na powstawianie smogu. Polaków nie stać na opłaty związane z ogrzewaniem nieocieplonych domów, więc palą paliwem najniższej jakości, starając się maksymalnie obniżyć koszty ogrzewania. Ubóstwo energetyczne dotyka obywateli niemal w każdym regionie kraju. Największy odsetek ludzi ubogich energetycznie mieszka na wsiach, gdzie jest najwięcej starych, nieocieplonych domów, często o dużych metrażach, pozbawionych dostępu do sieci ciepłowniczej czy gazowej.
Po co właściwie walczymy ze smogiem?
Dlatego, że wchodzące w skład smogu związki chemiczne (m.in. pył zawieszony i benzo(a)piren) stanowią ogromne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Są czynnikami alergizującymi, mogą wywołać choroby układu oddechowego (astma, rak płuc, przewlekła obturacyjna choroba płuc, częste infekcje dróg oddechowych), mogą przyczynić się do wywołania niewydolności oddechowej oraz chorób układu krwionośnego i serca (zawał serca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca), poważnych chorób układu krwionośnego, chorób układu nerwowego (problemy z pamięcią i koncentracją, wyższy poziom niepokoju, stany depresyjne, zmiany anatomiczne w mózgu, choroba Alzhaimera, przyspieszone starzenie układu nerwowego, udar mózgu) oraz chorób układu rozrodczego (bezpłodność, przedwczesne porody, obumarcie płodu) a także ogólnego obniżenia odporności całego organizmu czy pojawienia się chorób nowotworowych.
Najbardziej narażone na zwiększone ryzyko zdrowotne związane z ekspozycją na cząstki drobne i cząstki o większej średnicy są osoby ze schorzeniami układu sercowo-naczyniowego i oddechowego, osoby w podeszłym wieku, dzieci oraz osoby uboższe.
Oprócz skutków zdrowotnych, równie istotnym celem walki o poprawę jakości powietrza jest komfort życia mieszkańców. Czyste powietrze stanowi istotny element jakości życia.
W związku z zanieczyszczeniem powietrza tracimy też nasze dziedzictwo kulturowe. Zabytki w miastach ulegają przyśpieszonej degradacji. Podobnie jak na organizmy żywe, pyły zawieszone działają destrukcyjnie na tkankę budynków, osadzając się na elewacjach, zmieniając zabarwienia ścian i dachów, ale też przyspieszając korozję.
Dlaczego coraz trudniej znaleźć miejsce, które jest wolne od przykrych zapachów czy zaciemniających krajobraz smug dymu? Dlaczego powietrze może stanowić realne zagrożenie dla zdrowia?! Winnymi tego stanu rzeczy okazaliśmy się my – ludzie. I to na nas ciąży teraz odpowiedzialność za to, by ten stan przybliżyć do optymalnego i zadbać o jego ochronę.